‘Ervaringsdeskundige zonder opleiding is risico voor cliënt’

Ervaringskennis inzetten bij de hulpverlening aan verslaafden en mensen met psychiatrische problemen kan bijzonder waardevol zijn. Als het gebeurt door ervaringsdeskundigen zonder fatsoenlijke opleiding loop je als cliënt volgens Alie Weerman echter risico’s. “Ongeschoolde hulpverleners vertonen dikwijls grensoverschrijdend gedrag en richten daardoor schade aan.”

Een schrijnend voorbeeld noemt Weerman (56) de werkwijze van de Amerikaan Keith Bakker. Bakker begon als verslavingsdeskundige een afkickkliniek en werkte mee aan televisieprogramma’s. Hij kwam in opspraak nadat ex-patiënten hem hadden beschuldigd van seksuele intimidatie. De rechter veroordeelde Bakker tot vijf jaar cel en bepaalde dat hij tien jaar zijn vak niet mocht uitoefenen.

Verantwoord
“Doseren hoe dichtbij je kunt komen, luistert zeer nauw. Deze man ging alle grenzen over en zoals hij zijn er meer.” Weerman deed als docent bij social work en als associate lector ervaringskennis en participatie bij het lectoraat verslaving promotieonderzoek naar hoe ervaringsdeskundigheid wel verantwoord kan worden benut. Het onderzoek wordt, met Weerman als projectleider, in de praktijk voortgezet bij vijf regionale zorg- en welzijnsorganisaties.

Toen Weerman in 2008 met haar onderzoek begon, geloofde de beroepspraktijk nog heilig in een scheiding tussen professionals en ervaringsdeskundigen. De combinatie van professionaliteit en ervaringsdeskundigheid in één persoon werd heel lang als onwenselijk beschouwd. Je was of het een of het ander. Een onnodige scheiding van twee voor elkaar relevante werelden, meende Weerman.

“Ik vond dat de beroepsrol van de professionele hulpverlener meer ruimte moest bieden aan individuele ervaringen en aan een meer persoonlijk en gelijkwaardig contact met cliënten. Hulpverleners zijn ook mensen en hebben vaak ook ervaringen als cliënt.” Theoretisch psychologe Weerman leed zelf drie jaar aan een ernstige depressie en heeft in haar naaste familie veel te maken met verslavingsproblematiek. Ze zag in haar eigen omgeving hoe nauwelijks opgeleide zorgverleners te werk gaan.

Regie kwijt
“Ervaringsdeskundigen zonder opleiding hebben de neiging zich als een strijdende held te gedragen. Dat zijn ze niet. Zij zeggen tegen cliënten: het is mij gelukt van mijn verslaving of depressie af te komen, dus het moet jou ook lukken. Zo werkt het niet. Het leven is nu eenmaal niet maakbaar. Verslaafden en psychiatrische patiënten raken de regie kwijt. Ze maken er het beste van, maar als je de strijd verliest, ben je geen loser. Al of niet herstellen is geen prestatie, geen wedstrijd die gewonnen kan worden.”

Inmiddels bestaan er veel scholingsmogelijkheden voor ervaringsdeskundigen, maar Windesheim biedt als enige een combi-opleiding waarin studenten hun ervaring met uitsluiting en stigmatisering door verslaving of psychiatrische problemen kunnen benutten. Windesheim verzorgt ook nascholing voor zorgprofessionals die hun ervaringsdeskundigheid willen leren gebruiken. “Het zijn sociaal werkers met een plus.” Afstudeerders ontvangen een door de landelijke brancheorganisatie GGZ Nederland erkend certificaat.

Baken
“Dat social work ervaringskennis heeft erkend als waardevol is geen diskwalificatie van de ‘gewone’ professional, maar de ‘plussers’ lijken wel effectiever hulp te verlenen. Ze komen sneller bij de kern van problemen omdat ze uit ervaring weten hoe het is om de controle over je bestaan kwijt te raken. Ze snappen dat iemand zich onmachtig voelt, zich schaamt en ze maken die onmacht en schaamte makkelijker bespreekbaar. Zij kunnen cliënten ervan overtuigen dat problematische jaren geen verloren jaren hoeven te zijn. Ze zijn vaak een baken van hoop.”

Hans Invernizzi
Foto: Wouter van Emst