Waarom is de vraag naar jeugdhulp zo sterk gestegen? Volgens Bert Wienen moeten we meer oog krijgen voor de invloed van de organisatie van het onderwijs.
‘In sommige gemeenten heeft één op de zes kinderen een vorm van jeugdhulp. Natuurlijk zijn er kinderen met échte psychische problemen, maar we zien vooral een enorme stijging van het aantal verwijzingen voor lichtere problematiek. Zoals bijvoorbeeld van het aantal kinderen met de diagnose ADHD.’
Welk mechanisme zit daar achter?
‘Het zijn vaak de jongere jongetjes in de klas – in groep 4, 5, 6 – die de grootste kans lopen op de diagnose ADHD. Die jonge jongetjes vertonen zoals dat heet “onrijp gedrag”. Ze kunnen vaak niet lang genoeg op hun stoel blijven zitten waardoor ze hun taken niet afmaken, andere leerlingen storen, en zo verder. De leerkracht schakelt de jeugdhulp in. Een psycholoog gaat meekijken. En die komt met een diagnose. Kortom, het onderwijssysteem slaat wat mij betreft té gemakkelijk de weg in naar de jeugdhulp.’
Het is toch niet alleen “de schuld” van de leerkracht…
‘Nee. De jeugdhulp en de psycholoog zijn net zo belangrijk. Ook zij willen “hulp bieden” en een diagnose stellen. En nog verder uitgezoomd, het heeft natuurlijk ook te maken met verwachtingen die we met elkaar hebben aan de prestaties van kinderen. Maar de visie van de leerkracht is van groot belang. En die is contextafhankelijk. We hebben onderzoek gedaan naar hoe leerkrachten kinderen beoordelen. We vroegen ze voor elk kind een vragenlijst in te vullen dat psychologen gebruiken om gedrag in kaart te brengen en gebruiken bij diagnostiek. En dan zagen we dat als een leerkracht twee of drie lastige kinderen in de klas had, het oordeel over de andere kinderen veranderde. Die werden sneller ook als lastig beoordeeld. Kortom, je moet het oordeel van de leraar in zijn context zien en begrijpen.’
We kunnen de stijging dus niet los zien van het systeem.
‘En dan vraag ik me af: hoe is het mogelijk dat de politiek de link niet legt tussen de veranderingen in de organisatie van het onderwijs en de stijging van het aantal kinderen dat jeugdhulp nodig heeft? De eisen die het onderwijs aan kinderen stelt, worden steeds hoger. Ik ben bezorgd over het gemak waarmee we kinderen ziek maken door ze te diagnosticeren. Terwijl de oorzaak juist kan liggen in de normen waaraan kinderen moeten voldoen, de leraren die volle klassen hebben, leerlingen die steeds meer rekenopgaven goed moeten hebben om goed te scoren op de toetsen, leerlingen die in continuroosters nauwelijks nog pauzes hebben, over het hoofd worden gezien.’
Je bent twee jaar geleden aan de slag gegaan bij het lectoraat jeugd. Wat voor onderzoek doe je hier?
‘Momenteel doen we praktijkonderzoek naar de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp, waarbij we onderzoeken hoe leerkrachten en hulpverleners tegen bepaalde kinderen aankijken. Daarnaast werken we samen met de GGD, om artsen en verpleegkundigen te helpen bij het houden van “normaliserende gesprekken”. Dat zijn gesprekken waarbij ze de ouders duidelijk moeten maken dat er iets aan de hand is met hun kind, en dat er zeker actie zal worden ondernomen, maar dat medicalisering, een diagnose, niet de oplossing is. En binnenkort starten we met een onderzoek op diverse scholen hier in Zwolle naar de ontwikkeling van gewone angst en spanning naar klachten rondom angst en depressiviteit. onder scholieren. Daarvoor volgen we zo’n duizend scholieren. Via een app kunnen we ze op allerlei momenten vragen waar ze mee bezig zijn, wat ze bezighoudt en hoe ze zich voelen.’
Dat klinkt als échte psychische problemen…
‘Ook hier lijkt het erop dat dezelfde principes een rol spelen. Van jongeren wordt veel verwacht, de prestatiedruk is hoog. Jongeren op het voortgezet onderwijs hebben veel ondersteuning nodig op het gebied van angst. Maar mijn vraag is: waarom leggen we dat allemaal bij die jongeren neer? Waarom focussen we ons niet op de context? Denk aan nieuw beleid rondom studiefinanciering, meer rust op de arbeidsmarkt, betaalbare woningen, minder focus op de prestaties op school enzovoort. Met ons onderzoek willen we graag aantonen dat inzetten in die omgeving van belang is.’
Bert Wienen is associate lector bij het lectoraat jeugd. Hij promoveerde op 3 juni aan de RU Groningen op de rol van diagnoses in de onderwijspraktijk.
Dit is een verkorte versie, het volledige interview is te lezen op www.win-nieuws.nl
Tekst: Marcel Hulspas
Illustratie: Gilles Tijmes
