Opeens ging het over haar ogen. Het was tijdens een college filosofie, meer dan twintig jaar geleden, ik studeerde nog. Ze had prachtige ogen. De huid erboven maakte ze soms licht op, maar meestal niet. Tijdens dat college vroeg iemand mij welke kleur haar ogen hadden. En het gekke was, ik wist het niet. Ik wist het echt niet.
Het gebeurde toen we een tekst lazen van de joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995): ‘Wanneer men de kleur van de ogen waarneemt, staat men niet in een sociale relatie tot de ander’. Hij zegt dat we heel vaak bezig zijn met de oppervlakte, de buitenkant. Met hoe we vinden dat de ander moet zijn of hoe we denken dat zij is. Maar daaronder verbergt zich het gelaat. Het geheim van de ander.
Tegen mijn vriendin vertelde ik later dat ik altijd voorbij de kleur van haar ogen keek en daarom de kleur niet meer wist. Het was leuk geprobeerd maar maakte mijn onoplettendheid niet goed. Geef haar eens ongelijk, onze relatie duurde toen al meer dan twee jaar. Het stopte trouwens een jaar later, wie weet was het al een teken. Maar die tekst van Levinas heb ik altijd bewaard.
Ik ben het weer gaan lezen nu het zoveel gaat over ‘vreemd en eigen’, over ‘ik en de ander’, wij en zij. Nu er mensen zijn die roepen dat ’onze eigen cultuur’ ten onder gaat. Ik geloof dat niet. Eerder dreigen we onze medemenselijkheid te verliezen. En precies daar heeft Levinas het over. We leren dat via het gelaat van de ander, van de mens die niet is zoals wijzelf. Het gelaat dat ons aanspreekt in de medereiziger in de trein, in buren en studiegenoten. In een vluchteling op tv.
Je kunt de andere kant opkijken of wegklikken. Maar wat blijft, aldus Levinas, is dit: ‘Ik ben verantwoordelijk voor de ander, ik sta in voor de ander. De ander maakt fundamenteel deel uit van mijn wereld, waarin hij mij gegeven is zoals alles in de wereld’.
Door dat gesprek over de ogen van mijn toenmalige vriendin is deze filosofie van Levinas me altijd bij gebleven. Net als de kleur van haar ogen: ze bleken helder blauw te zijn.
Martin Jans is studentenpastor van Windesheim, ArtEZ en KPZ Zwolle
