Studeren in het buitenland. Een onderdompeling in een vaak volstrekt andere cultuur. Valkuilen genoeg maar wie zijn ogen en oren goed de kost geeft, leert lessen voor het leven. Frieda van Brug en Gerrieta Muis kunnen er een boek over schrijven.
Jullie boek ‘Grenzeloos studeren’ staat boordevol tips voor studenten die gaan vertrekken. Maar je weet van tevoren toch nooit of je er écht wat aan zult hebben…
Gerrieta: ‘Dat klopt. Ik denk dat je vooraf niet echt kwaliteitseisen kunt stellen en toetsen – ik denk dat iets een goede stage of studie wordt wanneer je als student met een open blik kijkt naar wat er op je afkomt.’
Frieda: ‘Wij kennen hier strakke beroepsopleidingen, met bijpassende competenties. In het buitenland is dat vaak heel anders. Maar dat wil niet zeggen dat het dan niet leerzaam is. Specifiek voor een buitenlandse stage zou ik zeggen dat je daar in de volle breedte van moet leren. Bij een smalle visie (“dit wil ik leren”) sluit je heel veel andere ervaringen buiten. Je kunt ervaringen opdoen die niet in het plaatje passen maar wel heel waardevol zijn. Een verpleegkundige bijvoorbeeld kan ontdekken dat ze tijdens de stage veel meer bezig is met voorlichting en communicatie dan “werken in een ziekenhuis”. Dat wist ze van tevoren niet maar dat kan nog steeds heel leerzaam zijn.’
Dus je moet je vooral achteraf afvragen: wat heb ik nu geleerd?
Gerrieta: ‘Dat is essentieel. Eenmaal teruggekeerd heeft de student ondersteuning nodig: hoe vertaal je die ervaringen naar je toekomstige werk? Dat overdenken, dat lukt niet als je er nog middenin zit.’
Maar stel dat je daar alleen verouderde werkwijzen ziet, en verouderde apparatuur…
Frieda: ‘Dat kan nog steeds leerzaam zijn. Het begint vaak met de persoonlijk groei, en daarna hoe je die groei vertaalt naar jou als professional. Daar zit de grootste leerervaring. En als opleiding, als hogeschool, zijn we ervoor verantwoordelijk dat we die vertaalslag met ze maken.’
Dat inzicht kan op zich laten wachten, denk ik.
Gerrieta: ‘Een oud-student stuurde eens een half jaar na haar verblijf in het buitenland een brief zo van “was dit het nou?” Maar veel later schreef hij nog eens omdat hij zich realiseerde hoeveel hij daar toch aan had gehad. Hij stond daardoor zekerder in zijn schoenen, was communicatief sterker. Zijn ervaringen hadden gewoon tijd nodig om te “landen”. Wat dat betreft is het semestersysteem niet handig…’
Maar als het resultaat onvoorspelbaar is, wat kun je als docent vóóraf doen?
Gerrieta: ‘Je kunt het faciliteren door goede begeleiding ter plekke te regelen, en af en toe prikkelende vragen te stellen. Maar ook belangrijk is dat je vooraf met studenten in gesprek gaat over hun beweegredenen. Is dit het juiste moment? Er kunnen allerlei redenen zijn om nog even te wachten. Soms is het juist heel goed om wél te gaan. Het is aan de docenten en slbers om daar, samen met de student, goed naar te kijken.’
Frieda: ‘Laatst sprak ik een student die naar het buitenland wilde maar de relatie was net verbroken. Da vraag ik advies aan de begeleider , je praat nog eens met de student – en toen kwamen we tot de conclusie dat dit juist het goede moment was om dit te doen. We stúúrden hem bijna weg: we gúnnen dit jou!
Het is geen geheim dat sommige studenten in het buitenland volkomen vastlopen, bijvoorbeeld door taalproblemen.
Frieda: ‘Je moet niet vergeten dat studenten die vanwege een gebrekkige kennis van een buitenlandse taal naar bijvoorbeeld België gaan ook te maken kunnen krijgen met een onaangename cultuurshock. Het lijkt zo dichtbij, zo bekend, maar er zijn ook belangrijke verschillen.’
Gerrieta: ‘Juist bij dat soort bestemmingen zijn student daar dan vaak niet op ingesteld en dan kan het hard clashen.’
De clash kan dusdanig zijn dat je geen positief effect meer hoeft te verwachten…
Frieda: ‘Zolang je er als student de tijd en ruimte voor neemt, en je erin slaagt om je gedrag aan te passen, is dat super leerzaam!’ Zijn studenten zich daar voldoende van bewust?
Gerrieta: ‘De eerste motivatie van studenten om een land te kiezen is dat het ze enorm aanspreekt. Ze verwachten dat het daar leuk en gezellig is, mooi en spannend.
Vaak is dat alles. Sommigen hebben een plan of een idee wat ze daar zouden willen gaan doen – dat was zeker zo toen we echte sollicitatieronden organiseerden voor Vietnam en Oeganda. Dan kwamen ze soms met voorstellen waarbij we gelijk zagen: dat moet je niet in Vietnam, daarvoor hebben we in Oeganda de ideale plek! Dat was dan even schakelen voor ze, maar eigenlijk ging het altijd goed.
Leerzame ervaringen opdoen, moet dat echt op tienduizenden kilometer van huis?
Frieda: ‘Het maakt eigenlijk niet uit waar je zit, als je maar uit je comfort zone wordt gehaald en leert om je staande te houden in een compleet andere context. Dat is ook altijd de kritiek geweest op het begrip “interculturele competenties”. Het lijkt te gaan om interpersoonlijke competenties maar het is méér dan dat. Het voordeel van een totaal andere context is dat zoiets dat groeiproces enorm versnelt. Als je echt vér uit je comfort zone wordt gehaald, werkt dat als een snelkookpan.’
Gerrieta: ‘We bezochten een keer met een grote groep studenten social work een universiteit in Oeganda. Wat ze ontdekten was dat er in Oeganda nauwelijks sociale vangnetten bestaan en dat social workers daar dus veel meer echt opkomen voor de zwakkeren. Iets wat bij ons veel minder speelt. De Oegandese studenten worden daar echt in opgeleid. Dat was ontzettend leerzaam om te zien.’
Frieda: ‘Een van onze studenten van BMR ging stage gaan lopen in Oeganda en heeft daar zijn eigen bedrijf opgezet. Er is daar zó weinig wet- en regelgeving, dat kan gewoon… the sky is the limit. Hij heeft dus alles kunnen doen wat daarbij komt kijken. Dat was hier in Nederland nooit gelukt. Hier had hij mogen toekijken, daar kon hij het echt doén. Maar er zijn grenzen. Toen we hoorden dat een student verpleegkunde gevraagd werd om een keizersnede uit te voeren, moesten we wel even ingrijpen. Dat mag een verpleegkundige hier niet, dus daar ook niet. Dat was geen fout van de begeleiding daar; ze kijken daar gewoon met andere bril: ze zien in een verpleegkundige toch snel een dokter. Maar de student kwam voor een dilemma te staan. Moet ik dat doen? Is het verstandig nee te zeggen? Dat was toch een leerzame ervaring…’
Het lijkt me erg lastig om op zo’n moment in verzet te gaan tegen je meerderen.
Frieda: ‘Daar moeten studenten mee leren omgaan. En je moet de machtsverhoudingen “zien”. Daarom is een nieuwsgierige, open en onderzoekende houding cruciaal. Wanneer die ontbreekt worden belangrijke aanwijzingen ‘gemist’. Zoals die keer dat verpleegkundigen uniformen met de verkeerde kleur droegen. Toen we op bezoek kwamen, zagen we uniformen in verschillende kleuren en vroegen wat dat betekende. De studenten hadden daar nooit bij stilgestaan maar die kleuren hadden wel degelijk een betekenis binnen het ziekenhuis.’
En de andere medewerkers hadden hen niet gecorrigeerd?
Gerrieta: ‘Wat heel vaak voorkomt zijn communicatieve misverstanden. Studenten zien dat ze niet worden aangekeken en denken “ik ben zeker niet welkom”, terwijl als je doorvraagt blijk dat anderen hen niet aan durven kijken omdat die zich de mindere voelen, of bang zijn dat hun Engels niet voldoende is.’
En dan komen ze na een paar maanden thuis en moeten ze gelijk weer aan de slag.
Gerrieta: ‘Vaak wel. Dan blijft de ervaring steken in niet meer dan oppervlakkige, vaak negatieve anekdotes. Hoe mooi het daar is, welke moeilijkheden ze hebben gehad, hoe arm het daar was, de wrijvingen….. Dat geldt overigens vooral voor de free movers, de studenten die op eigen initiatief gaan. Die willen het liefst zo lang mogelijk blijven, liefst het hele semester, en komen terug bij de start van het nieuwe semester. Ze moeten gelijk weer aan de slag en hebben geen tijd om over hun ervaringen na te denken.’
Frieda: ‘Als je dat als opleiding of hogeschool niet oppakt, dan is dat een gemiste kans, super jammer. Ze moeten hun ervaring onder woorden leren brengen, binnen de context van hun vakgebied plaatsen: wat betekent het voor mijzelf nu allemaal?’
En pas dán heeft zo’n reis echt nut gehad.
Frieda: ‘Laatst kwam ik een oud-student tegen op het schoolplein, waar ik mijn kinderen kwam ophalen. Zij heeft inmiddels net als ik kinderen, de studie ligt al acht jaar achter haar maar ze herkende me meteen en sprak me aan. Ze wilde me vertellen dat haar ervaringen in het buitenland voor haar écht een life changing experience waren geweest. “Ik besef nog steeds, zei ze, “wat voor impact dat op me heeft gehad”
Frieda van Brug is docent bij Social Work, contactpersoon internationalisering voor de opleiding en landencoördinator voor de minor ISD.
Gerrieta Muis is docent bij Social Work en coördinator voor de minor Onbegrepen Gedrag.
Grenzeloos studeren is verschenen bij uitgeverij Van Gorcum en kost 27,50.
Tekst: Marcel hulspas
Foto: Jasper van Overbeek
Illustratie: Judy Ballast
