Voor studenten met psychische problemen werkte de coronapandemie als een vergrootglas. Mentale hulp konden zij moeilijk vinden, concludeert Faye Kel in haar afstudeerartikel voor de opleiding Journalistiek. Lees het artikel van Faye:
Mentale hulp voor student niet gevonden
Ruim 1 op de 5 jongeren in Nederland tussen 12 en 25 jaar, dacht tijdens de lockdown in december 2021 tot februari 2022, serieus na over zelfdoding. Dit blijkt uit een recent onderzoek van Netwerk GOR in samenwerking met het RIVM. Toch lijken jongeren niet in de rij te staan voor studentenwelzijn organisaties als Frisse Gedachtes en Caring Universities. Annemieke Hart, coördinator studentenwelzijn: ‘Studenten vinden het lastig om de negatieve gevoelens te delen.’
Frisse gedachtes
De drie oprichters van de studentenbeweging Frisse Gedachtes zijn zelf student en zagen hoe de pandemie impact heeft op de levens van studenten. Niet alleen baalden zij en iedereen om hen heen van de maatregelen, de coronapandemie had ook een grote impact op de mentale gezondheid van studenten.
Het RIVM, Nivel en de GGD kwamen 11 mei 2022 met een groot onderzoek over de langetermijngevolgen van corona waaruit de hierboven genoemde cijfers bleken. Netwerk GOR adviseert en ondersteunt beleidsmakers bij het maken van een beleid dat bijdraagt aan een passend aanbod van zorg en ondersteuning. Voor dit onderzoek hebben 5000 jongeren een vragenlijst ingevuld en er is data van huisartsen gebruikt. Uit deze data bleek dat huisartsen in de periode van de lockdown tussen december 2021 en februari 2022, 37 procent meer suïcidale gedachtes en pogingen bij jongeren registreerden. Deze stijging was in vergelijk met dezelfde periode in 2019 vóór de coronamaatregelen.
Frisse Gedachtes had deze cijfers niet nodig om te zien dat het met hun leeftijdsgenoten mentaal niet goed ging. Daarom kwamen zij met een site waar studenten zich vrijblijvend kunnen opgeven om anoniem te chatten of te wandelen met een andere student. De studenten aan de andere kant van de chat worden binnen Frisse Gedachtes buddy’s genoemd, waar ook iedereen zich voor kan opgeven op hun site. Nicolien Kofman (22) werkt bij Frisse Gedachtes als supervisor en aanspreekpunt van de buddy’s binnen de organisatie. Geen van de oprichters doet iets in psychologie, vertelt Nicolien: ‘Maar zij zagen gewoon hoeveel impact de pandemie heeft op het studentenleven en zij wilden daar iets aan doen’.
Meer buddy’s dan aanmeldingen
Volgens Nicolien zijn er veel aanmeldingen geweest van studenten om buddy te worden, maar de aanmeldingen voor chats en wandelingen zijn minder hoog. Een mismatch tussen hulpbehoevende student en studentenorganisatie leek het, want zonder aanmeldingen hadden de buddy’s geen taak. Eerst werd gedacht dat het zou liggen aan de naamsbekendheid van Frisse Gedachtes. Toch kwamen er veel studenten af op de georganiseerde evenementen, zowel online als op locatie. Deze evenementen bestaan bijvoorbeeld uit talkshows, vertelt Nicolien: ‘Hier kwamen dan mensen met expertise op het gebied van mentale gezondheid en daar zijn veel studenten op afgekomen’. Daarnaast zijn ze makkelijk te vinden op sociale media en hangen er flyers op hogescholen en universiteiten binnen de studentensteden waar Frisse Gedachtes teams gevestigd heeft.
Na een intern onderzoek werd duidelijk dat studenten zich wel opgeven maar na een eerste interactie al snel niks meer van zich laten horen. Nicolien: ‘Veel studenten haken snel af, ze sturen bijvoorbeeld alleen ‘hoi’ en reageren daarna niet meer. Of ze melden zich aan maar sturen daarna niks meer’. In het begin van de coronapandemie waren er meer aanmeldingen maar gaandeweg zijn deze minder geworden of stopte het gesprek na de eerste interactie. Buddy’s probeerden de student nog te bereiken door op een later moment een berichtje te doen, maar vaak kregen ze daarop geen reactie.
Studentproof
Frisse Gedachtes heeft daarom veranderingen doorgevoerd om het makkelijker te maken voor de student om in gesprek te gaan met een buddy. Om de drempel lager te maken om weer in te loggen, kunnen de studenten nu zelf hun wachtwoord kiezen in plaats van een aangewezen wachtwoord. Daarnaast staat op de website beter aangegeven dat het invullen van een e-mailadres ervoor zorgt dat de student bericht krijgt als de buddy iets heeft verstuurd. Nicolien: ‘Nu kan je er als student voor kiezen om je e-mailadres niet in te vullen zodat je volledig anoniem bent, maar dan kan je dus ook geen meldingen ontvangen. En is de kans groter dat je vergeet op het platform te kijken’.
Na het promoten van de chatfunctie is het aantal gesprekken al iets omhooggegaan. Frisse Gedachtes focust zich nu nog alleen op hbo- en universitaire studenten. Nicolien: ‘Er zijn gesprekken gaande om ook samenwerkingen aan te gaan met mbo-instellingen, dat zal de doelgroep ook vergroten’.
Studenten onder druk
Coördinator studentenwelzijn van hogeschool Windesheim, Annemieke Hart, is met dezelfde problematiek bezig. Op hogeschool Windesheim ziet ze dat studenten het zwaar hebben, maar dit komt volgens Annemieke niet alleen door de pandemie. Annemieke: ‘Ruim drie jaar komen er steeds meer geluiden over dat studenten onder druk staan, dus ook al voor de pandemie. We leven in een neoliberale samenleving waarin veel meer mag en kan, en er volop keuzes en mogelijkheden zijn.’ Zo zouden de invloeden van sociale media en individualisering volgens Annemieke ook te maken kunnen hebben met de stijging in het percentage psychisch ongezonde studenten. ‘Alles bij elkaar heeft ervoor gezorgd dat jongeren denken van “wow, ik moet het nu wel goed doen”, juist gezien die mogelijkheden. En als het niet goed met ze gaat denken ze dat dit aan henzelf ligt, omdat ze dan de verkeerde keuze hebben gemaakt. De coronapandemie heeft alles in een sneltreinvaart laten verlopen, zo kwamen er meer onderzoeken en nog meer signalen vanuit studenten’.
Op de vraag waarom zij denkt dat studenten de hulp niet aangrijpen bij een organisatie als Frisse gedachtes, zegt ze: ‘Ik heb het idee dat studenten het lastig vinden om de negatieve gevoelens te delen. Ik denk dat ze dit zichzelf opleggen omdat ze zich van een goede kant moeten laten zien, en een ander niet willen belasten’. Dat is wat Annemieke wel eens van studenten te horen krijgt.
Coronapandemie als vergrootglas
Joyce van der Wegen is portefeuillehouder en coördinator landelijk netwerk studentenwelzijn bij het Expertisecentrum inclusief onderwijs (ECIO). Zij stelt ook dat de psychische klachten onder studenten van langere duur zijn dan de coronapandemie. Joyce: ‘Corona is een vergrootglas, het maakt duidelijker welke problematiek er speelt onder studenten. Het is niet zo dat het opeens niet meer goed ging door de coronacrisis, het legt problemen bloot die er al waren, denk ik’. Zo komen studenten met problemen bij het ECIO die ook voor de pandemie al een issue waren. Het blijkt dat de druk die ervaren wordt door studenten iets is wat beide organisaties, en hogeschool Windesheim, van hun studenten te horen krijgen.
Volgens Annemieke zou het voor studenten goed zijn om mentale gezondheidsvaardigheden te versterken. Hier doelt ze op veerkracht en weerbaarheid en het nemen van de regie als student. Annemieke: ‘En op die manier leren keuzes te maken waar ze achter staan, zonder daar te veel stress van te ervaren’. Dit wil Windesheim gaan doorvoeren per opleiding, in de vorm van lessen of trainingen.
Student, coronapandemie én een psychische stoornis
Het plan van hogeschool Windesheim om meer aandacht te geven aan mentale gezondheid lijkt studenten Yasmin, Ruben, Sophie en Sanne een goed idee. Zij moesten de coronapandemie door met heftige psychische klachten. Voor hen was de coronapandemie een vergrootglas op hun mentale problemen. Paniekstoornissen, depressie, tic-aanvallen en chronische stress, bijna onmogelijk om ook nog te dealen met eenzaamheid, isolatie en verveling. Yasmin en Sophie kampen allebei met overmatig veel stress en voelen al jaren een grote druk vanuit school. Tijdens de pandemie vonden ze het moeilijk dat ondanks alles wat er in de wereld gebeurde, school en andere verplichtingen gewoon doordingen. Sophie: ‘Mijn dagen waren volgepropt met verantwoordelijkheden en deadlines. Ik kon het wel aan, maar het maakte de situatie niet makkelijker’.
Toch hebben deze vier studenten hun manier gevonden, maar ondanks de verdwenen maatregelen hebben ze nog een lange weg te gaan. Allemaal gaven ze aan meer aandacht te willen hebben voor mentale welzijn en de invloed van de maatregelen op het (studenten)leven. Daarom vinden ze een site als Frisse Gedachtes een goed initiatief en ze hopen dat studenten daar ook gebruik van maken. Zij zelf hebben professionele hulp vanwege hun ziektebeelden, maar zeggen dat praten met elkaar over nare gevoelens al herkenning en opluchting biedt. De studenten geven aan dat het voor hen ook niet altijd makkelijk was over hun gevoel en gedachtes te praten. Helemaal als het ging over coronagerelateerde onderwerpen, vertelt Yasmin. Er kwamen er in haar studentenhuis ook vaak nare discussies over allerlei aspecten van corona. Yasmin: ‘Het is een irritant onderwerp geworden om over te praten’.
Caring Universities
Dat studenten het zat zijn om te lezen over de coronapandemie ziet Nicolien terug in haar vrijwilligerswerk bij Caring Universities, waar ze studenten met mentale problematiek helpen aan de hand van modules. Deze modules zien eruit als een soort lesprogramma waarbinnen uitleg wordt gegeven over bepaalde mentale klachten en hoe hiermee om te gaan.
Sinds de pandemie zijn er ook coronagerelateerde modules, waar volgens Nicolien juist weinig tot geen aanmeldingen voor zijn. Nicolien: ‘Blijkbaar was er, ondanks de impact van corona op het mentale welzijn, geen behoefte om daarover een heel programma te volgen. Misschien omdat ze al zoveel horen over corona en daar een beetje klaar mee zijn’. Zowel student Sanne als Sophie hebben de persconferenties na de tweede lockdown niet meer bekeken. Ze wilden het eigenlijk helemaal niet meer hebben over corona, vaccins of de maatregelen. Binnen Caring Universities wordt er nu gekozen voor modules over lichtelijke depressieve klachten, in tegenstelling tot de focus op corona. Hieruit blijkt dat studenten wel hulp zoeken maar dat de pandemie niet de enige oorzaak is van hun mentale ongezondheid.
Levensfase van studenten
Psycholoog Helen van Empel staat onder andere bekend om One Session. De naam zegt het al, binnen één sessie kan de cliënt bijgestuurd worden en is het doorlopen van een lang traject niet nodig. Kort nadat het resultaat van de jaarlijkse gezondheidsenquête van het CBS uit 2021 bekend werd, schreef ze in het Parool over de stijging van het percentage psychisch ongezonde jongeren. In dit artikel gaf ze aan dat er al snel iets als ongezond wordt gezien of ervaren waar dit niet altijd zo hoeft te zijn. Vooral onder jongeren ziet Helen dat er snel aan de jas getrokken wordt van een volwassen, ouder iemand. Waar het volgens haar ook zou helpen over gevoelens te praten met leeftijdsgenoten. Daarnaast zitten studenten volgens Helen in een levensfase waarin veel veranderingen plaatsvinden en het zoeken naar wie je bent al veel emoties met zich meebrengt.
In een situatie als een wereldwijde pandemie komen er emoties bij als angst voor het verliezen van ‘het studentenleven’. Helen: ‘Ik kan mij voorstellen dat studenten het idee hebben dat hun studententijd heel leuk moet worden. Dus de teleurstelling is heel groot’. Ook Joyce van het ECIO begrijpt de frustratie onder studenten: ‘Er leeft een overtuiging dat je studententijd de mooiste tijd van je leven is en zou moeten zijn. Maar er is best veel veranderd de afgelopen tijd, waardoor voor veel studenten dat niet meer zo is. En het best wel een zware tijd voor ze kan zijn’. Hoe Sanne het als student omschreef: ‘Ik rouw over de fantasie van hoe mijn studentenleven eruit had moeten zien’.
De ontwikkeling van studenten ligt ook bij het zijn met leeftijdsgenoten en het samen kunnen leren vertelt Helen. Tijdens de harde lockdowns kreeg die ontwikkeling geen kans, waardoor de situatie van studenten niet vergelijkbaar is met bijvoorbeeld een oudere generatie. Helen: ‘Voor mij maakt een avondklok bijvoorbeeld niks uit, als mijn zoontje maar naar school mag blijven gaan. Terwijl ik het mij in mijn studententijd niet kon voorstellen dat ooit iemand binnen zou willen blijven zitten, als je ook kon feesten. Het is niet te vergelijken’.
Ontevreden studenten
De emoties die loskomen onder studenten zijn dus erg begrijpelijk en ook logisch in een situatie als een wereldwijde pandemie, vertelt Helen. Het betekent niet dat studenten meteen psychisch ongezond zijn als ze zich somber, angstig of eenzaam voelen door de invloeden van de pandemie. Volgens Helen zijn die gevoelens voor de situatie waar we inzitten heel normaal. Helen: ‘Ik denk ook, en het klinkt misschien een beetje akelig, dat we moeten accepteren hoe stom het leven kan zijn. En ook hoe stom het is dat er niet voor je gezorgd wordt, dat is gewoon niet leuk’. Daarom blijft Helen terugkomen op het bespreken van emoties en gevoelens door studenten onderling, om ook herkenning te vinden bij elkaar.
Veel studenten zijn ontevreden over het coronabeleid en het gebrek aan aandacht voor mentale gezondheid. Studente Sanne Schipper vertelt over hoe zij geen begrip gekregen heeft in haar ervaring vanuit zowel de overheid als de samenleving. Zo zouden studenten gezien worden als oorzaak van meer besmettingen en dat is onterecht volgens haar. Het voelde op een gegeven moment alsof de hele samenleving haar generatie ‘aan het uitkotsen’ was. Waarover ze zegt: ‘Het enige wat je kan doen is er met je leeftijdsgenoten over praten om dan samen de rest uit te kotsen. Te besluiten dat het niet waar is en daarin steun te vinden bij elkaar’. Ook Ruben, Yasmin en Sophie kijken op deze manier naar hoe er over studenten gepraat werd in de coronatijd. Voor hen is het daardoor lastiger geworden te delen waar ze moeite mee hadden.
Corona weg maar Frisse gedachtes blijft
Ondanks het stoppen van de maatregelen blijkt uit verhalen van studenten, aanmeldingen bij Caring Universities, het ICEO en Frisse gedachtes dat er nog mentale ondersteuning nodig is. Niet elke student pakt met gemak het actieve, sociale leven weer op als voorheen. Vooral Ruben geeft aan dat hij het moeilijk vindt zich weer volledig te mengen in het sociale leven. Zo kreeg hij in de rij naar een feestje bijna een paniekaanval. Ruben: ‘Het zit in mijn karakter om met veel mensen te zijn en als je dat dan niet meer durft, wat blijft er dan nog over?’
waar de muren tijdens de lockdowns op hem afkwamen
Nu de pandemie bepaalde mentale klachten heeft blootgelegd moet de hulp aangeboden blijven om de student bij te staan vertelt Nicolien. ‘De pandemie kan bepaalde onderliggende kwetsbaarheden getriggerd hebben waardoor psychische klachten zijn ontstaan die nu met het stoppen van de maatregelen, niet direct weer verdwenen zijn’. Ze geeft aan dat ook eenzaamheid nog een rol speelt onder studenten. Nicolien: ‘Mensen moeten soms toch even wennen aan het opstarten van het sociale leven en alle activiteiten die daarbij komen kijken. Wat hun rol daarin is en waar zij precies hun vrienden kunnen maken’. Wat betekent dat studenten nog altijd veel kunnen hebben aan de chats en wandelingen met buddy’s.
Journalistiekstudent Faye Kel studeerde in juni af met dit artikel plus vier diepteinterviews.
