Volgens lerarenopleider Jaap Nammensma is er binnen geschiedenisonderwijs te weinig aandacht voor verschillende perspectieven.
“Sinds het conflict tussen Israël en Hamas uitbrak, richten allerlei discussies op fora en praatprogramma’s zich op de vraag wie moreel gelijk heeft.
In onze complexe wereld vol klankkasten van sociale media, is nuance vaak ver te zoeken. Grijstinten zijn ongemakkelijk en digitaal als we zijn geworden, denken we het liefst vooral in nullen of enen: we zijn voor, of tegen. Zo ook met het conflict tussen Israël en Hamas.
Bij ingewikkelde vraagstukken wordt bijvoorbeeld in talkshows vaak een beroep gedaan op de deskundigheid van historici. Dat is niet zo gek, omdat een objectieve duiding scheidsrechter in de kwestie kan zijn. Sterker nog, midden negentiende eeuw was binnen een polariserende samenleving de behoefte aan onpartijdige en objectieve geschiedschrijving zelfs een belangrijk motief om er een wetenschappelijke discipline van te maken.
‘Discusie zonder eind’
Maar in die ambitie liep de wetenschap zelf al binnen een halve eeuw vast. Juist dankzij de verwetenschappelijking kwam ze erachter dat elk verhaal onvermijdelijk geschreven wordt vanuit een perspectief. Zelfs als alle academische kwaliteitseisen gevolgd worden, dan nog zijn verschillende betogen verdedigbaar. De Leidse historicus Pieter Geyl beschreef medio twintigste eeuw de geschiedwetenschap daarom als ‘discussie zonder eind.’
Toch heeft geschiedwetenschap wel bewezen dat het meer dan leverancier van willekeurige meningen kan zijn. Academisch gevormde historici omarmen principes en methoden die de kans op onzorgvuldige omgang met (informatie over) het verleden zo klein mogelijk maken.
Zo’n mediawijze houding is niet voorbehouden aan geschiedwetenschap. Joris Luyendijk stelde onlangs bij Khalid en Sophie dat we het onszelf eens wat moeilijker zouden moeten maken. Tenminste, als we ons een oordeel willen vormen over het ingewikkelde conflict Israël-Hamas. Hij schetste hoe diep de pijn zit bij zowel de Joodse als de Islamitische gemeenschap in Nederland.
Toen geschiedwetenschap de illusie kwijtraakte dat het volstrekte onpartijdigheid kon bieden, vond ze wel wegen om onze omgang met verschillende verhalen op een hoger plan te tillen. Het ligt dus voor de hand dat geschiedenisonderwijs daarop kan aansluiten in de vorm van burgerschapsvorming om met actualiteiten als deze om te gaan en met elkaar de samenleving bijeen houdt.
Weerbarstige praktijk
Het bijzondere is dat dit beleidsmatig goed begrepen wordt, maar in de onderwijspraktijk nog beperkt handen en voeten krijgt. Geschiedenisleraar en onderzoeker Marc Kropman verzuchtte een paar jaar geleden in zijn dissertatie dat schaarse mogelijkheden bewijzen dat het kan, maar zo schaars dat hij het een gemiste kans noemde om geschiedenisonderwijs betekenisvoller te maken voor leerlingen met verschillende culturele achtergronden.
Recentelijk promoveerde Annemiek Houwen op een studie naar leerteksten in lesmethoden. Zij constateerde dat er weinig aandacht is voor verschillende interpretaties en perspectieven, zoals de invloed en rol van vrouwen. Miguel Heilbron, een van de oprichters van de Nederlandse Black Archives, benadrukt al jaren dat aandacht voor multiperspectiviteit bijdraagt aan minder eurocentrisch geschiedenisonderwijs.
Voor onderzoekers blijft deze weerbarstige praktijk moeilijk te verklaren. Deels kan het te maken hebben met inschattingen die leraren maken van de haalbaarheid in de praktijk. Multiperspectiviteit behandelen is complexiteit brengen in onderwijssituaties die van zichzelf al ingewikkeld zijn. Als je gelooft dat leerlingen ervoor nog niet rijp zijn, dan loop je er ook niet voor warm. En er is natuurlijk ook het terugkerende gevaar van overladenheid van het programma. Ten aanzien van het landelijke curriculum is het immers eenvoudiger te bepalen wat wel belangrijk is dan wat we moeten schrappen.
Gelukkig doen zich nieuwe kansen voor. Wetswijziging t.a.v. het primair en voortgezet onderwijs is in de maak en dat biedt ruimte voor andere keuzes. Ongetwijfeld speelt dan opnieuw de reflex op dat we het graag simpel houden bij een beleidsambitie, zonder de verhalen van en uit de praktijk te kennen. Maar als we echt willen dat leraren de tijd, ruimte en zelfvertrouwen hebben om met leerlingen actuele vraagstukken te bespreken zoals het conflict tussen Israël en Hamas, gebruik makend van de mediawijze inzichten van geschiedwetenschap, dan moet er meer dan één verhaal worden verteld. En beluisterd.
Jaap Nammensma is lerarenopleider bij de vakgroep Geschiedenis. Begin november vond het congres Multiperspectiviteit bij Geschiedenis plaats op Windesheim, om de verschillende verhalen en invalshoeken te bespreken.
