‘Door filosofie word je perspectifistisch leniger’, begint filosoof Lammert Kamphuis enthousiast. In het kader van de Onderwijsweek 2024 gaf hij de openingskeynote op Windesheim in Almere.
“Als je dingen hoort die jouw eigen gelijk bevestigen voel je je lekkerder: we zijn verslaafd en raken snel vast aan ons eigen gelijk. Wijsheid is de mogelijkheid om iets op een andere manier te zien”, aldus de Nigeriaanse filosofe Sophie Oluwde. Lammert onderstreept dit en geeft tijdens zijn openingslezing een aantal lenigheidstips. Lekker rekken en strekken!
Omdenken
We hebben de neiging om alleen de dingen te zien die we van tevoren al vonden. Als voorbeeld noemt Lammert een experiment met het litteken: een willekeurige man werd door onderzoekers gevraagd om mee te doen aan een experiment. Daarvoor kreeg hij door een grimeur een prominent litteken in zijn gezicht geschilderd. Als opdracht moest de man met het litteken door de stad lopen en letten op de reacties van mensen. Maar vlak voordat de man naar buiten ging om zijn opdracht te ‘vervullen’ hield de grimeur hem tegen en zij dat hij het litteken snel nog moest bijwerken en begon haastig met een doekje te vegen in het gezicht van de man. Vervolgens liep de man naar buiten en voelde zich gelijk ongemakkelijk: hij ervaarde dat alle mensen naar hem keken en hij vond het vreselijk.
Wat hij niet wist, was dat de grimeur het litteken niet had bijgewerkt maar helemaal had afgeschminkt. De man liep dus als zichzelf, zonder opvallend litteken in zijn gezicht, naar buiten. Dit verschijnsel heet de confirmation bias. “We hebben de neiging dat onze gedachten en opvattingen onze oogkleppen worden”, benadrukt Lammert. Ook noemt Lammert in dat straatje de self-serving bias. “We zien alleen de dingen die in ons eigen voordeel werken en onze gedachten bevestigen.” Dat maakt ons juist veel kritischer op anderen. “We zien dingen niet zoals ze zijn, we zien ze zoals wij zijn”, citeert Lammert de Cubaanse schrijfster Anaïs Nin.
Blinde vlekken
Als eerste tip noemt Lammert dan ook: “Whatever you think, think the opposite. Op het moment dat je veel sterke opvattingen hebt, word je kwetsbaar voor blinde vlekken.” Lammert daagt het publiek dus uit om vaker om te denken.
“Vanuit de Griekse oudheid zijn er twee benamingen voor het begrip tijd: chronos, de exacte tijd, het is kwart voor tien. Maar ook kairos, het juiste moment. Als je dichter bij jezelf wilt zijn moet je chronos minder prominent maken in je werk en leven. Het kan al helpen om eens wat vaker te dagdromen.”
Meer spelen tijdens je werk
“We zijn spelenderwijs volwassen mensen geworden. De Homo Ludens. We worden oud en gedragen ons oud omdat we tijdens het opgroeien zijn gestopt met spelen zoals we dat als kind juist zo fijn konden. Spelen zijn de dingen die je doet die niet per se nodig zijn maar die je doet omdat het je plezier geeft. Op de werkvloer vergeten we te spelen. Toch leer je iemand, bijvoorbeeld een collega, beter kennen tijdens een uur spelen dan door een jaar met diegene te overleggen.” Lammert zijn tip is dan ook om meer speelse elementen in je werk te integreren.
Transitiewoede
“We zijn geneigd om dingen te doen of te denken omdat het nou eenmaal zo is, of omdat we het nou eenmaal jaren zo op die manier doen. Maar dit werkt positieve verandering juist tegen. Wat dat betreft is irritatie een geweldige bron van energie en creativiteit. Als we boos zijn, bijvoorbeeld op anderen, zijn we gemotiveerder om verandering aan te brengen in een situatie. Als alles maar door kabbelt hebben we die motivatie veel minder. De Britse activiste Anita Roddich noemt het verschijnsel waar wij vaak aan lijden transitiewoede: boos worden op hetgeen wat jou boos maakt, in plaats van energie te steken in een mogelijke oplossing. Het is dus belangrijk om juist jezelf de vraag te stellen wat je zelf kunt doen om iets minder erg te maken, iets beter te maken of op te lossen? Kanaliseer je transitiewoede!”, noemt Lammert als laatste tip.
