Voor wie dat nog niet doorheeft: we zitten in een luistercrisis. Althans, dat vindt David Brooks. De Amerikaanse journalist en docent schreef twee jaar geleden in het boek How to Know a Person (2023) dat we leven in een tijdperk van relationele armoede. Er is sprake van steeds groter wordende politieke polarisatie, van technologische ontmenselijking. Door te ver doorgeschoten individualisering leeft de eenentwintigste-eeuwse mens op emotioneel niveau op een eiland. “No man’s an island’, schreef de Engelse dichter John Donne vier eeuwen geleden. We zijn het blijkbaar vergeten. En dat is te merken, ook in het klaslokaal. In Amerika ziet Brooks dat er zich een ramp voltrekt. Zelfmoord, gevoelens van hulpeloosheid, verdriet en eenzaamheid: alles schiet omhoog. Nederland is natuurlijk geen Amerika. En toch denk ik dat we het allemaal wel herkennen.
Hoe helpt luisteren? Brooks gelooft dat er iets fundamenteels gebeurt als we iemand een vraag stellen. Door interesse te tonen, geven we iemand het gevoel van waarde te zijn. Wie streeft naar het creëren van een gezondere persoon, familie of school hoeft volgens hem maar aan één ding te werken: de vaardigheid om iemand het gevoel te geven gezien en gekend te worden. Want dat is een fundamentele behoefte van de mens: erkenning. Het is zo nodig als brood en water. Er bestaat geen gruwelijkere dan straf dan iemand negeren, iemand niet zien.
Brooks heeft in zijn boek meerdere tips om onze luistervaardigheid te trainen. Een methode die er voor mij uitspringt is de zogeheten vroedvrouwmethode, die afkomstig is van de Griekse filosoof Socrates (wiens moeder een vroedvrouw was). Vroedvrouwen stellen gerust maar durven ook te prikken. En vooral: ze vragen door en beginnen nooit over zichzelf te praten. Met Socrates op sneakers in de hand, een populaire ‘filosofische gids’ van de Nederlandse filosoof en theatermaker Elke Wiss, hebben we op de opleiding Journalistiek voor de eerstejaars een lesje luisteren georganiseerd. De eerste reactie van de studenten was zuinig: wat gaan we doen? Maar eenmaal bezig bleken ze niet te stoppen. Doorvragen zonder over jezelf te beginnen? Dat blijkt goud waard. Ook in het klaslokaal in Zwolle.
