Windesheim moet gaan bezuinigen. Voor 2025 kan nog gebruik worden gemaakt van de financiële reserve, maar vanaf komend najaar wordt het pas spannend, zo weten de CMR-leden Maarten Visser en Zhi Hao Liao.
De bezuinigingen die het kabinet-Schoof afgelopen najaar aangekondigde waren voor het hoger onderwijs niet echt nieuws. Het voorafgaande kabinet Rutte IV had al de nodige bezuinigingen in gang gezet; bezuinigingen die al doorwerken in de begrotingen voor 2025. De totale uitgaven voor het hoger onderwijs waren in de jaren 2020/2021 flink omhooggegaan dankzij de NPO-gelden, bedoeld om de door Corona veroorzaakte achterstanden in te lopen, maar die zijn inmiddels weer verdwenen. De budgetten dalen momenteel, en dat zal de komende jaren aanhouden.
Dalende begroting
Zhi Hao Liao en Maarten Visser zijn student-leden van de commissie financiën van de centrale medezeggenschapsraad (CMR). Ze volgen de ontwikkelingen op de voet. Zhi Hao: ‘We worden als CMR goed op de hoogte gehouden. We zijn altijd in overleg met de mensen van de afdeling financiën en het College van Bestuur over wat de keuzes gaan worden.”
De CMR heeft vijf commissies die allemaal vanuit een ander perspectief naar de begroting kijken. “Wij van de commissie financiën kijken vooral naar de harde cijfers – maar we luisteren goed naar elkaar.’ Dat er bezuinigd moet worden is voor Zhi Hao dus geen verrassing. De begroting 2024 liet al een daling zien van enkele miljoenen door een daling van het ‘macrokader’, zeg maar het budget voor het hoger onderwijs. ‘Dus we waren hierop voorbereid. Maar de financiële situatie is wel ernstiger geworden.’ Maarten: ‘In 2024 zag je de afloop van de NPO-gelden. Daardoor lijkt de begroting van 2025 extra ongunstig.’
Interen op reserves
De daling van het macrokader zet de komende jaren door. Maar voor wat betreft 2025 heeft Windesheim nog gekozen voor een “zachte landing”. Maarten: ‘Dat wil zeggen dat er wordt ingeteerd op de reserves.’ Zhi Hao: ‘Ik denk dat het College op deze manier de medewerkers een hart onder de riem wil steken, want velen van hen zijn toch wel ongerust.’ Zhi Hao: ‘Maar dat kan Windesheim niet blijven doen; er moeten op een gegeven moment keuzes gemaakt gaan worden.
Die onrust onder medewerkers wordt met name veroorzaakt door de maatregelen van het Kabinet-Schoof. De aangekondigde bezuinigingen richten zich op langstudeerders (die moeten gaan betalen) en de internationale studenten. Het terugdringen van het aantal internationale studenten zal met name universiteiten treffen, voor wie deze studenten een belangrijke bron van inkomsten vormen. In het HBO zijn internationale studenten dun gezaaid: pakweg acht procent van het totaal. Dat geldt ook voor Windesheim, dat slechts twee Engelstalige opleidingen heeft. (Andere HBO’s hebben er veel meer.)
Langstudeerboete
Het grootste deel van de bezuiniging van het kabinet had moeten komen van de ‘langstudeerboete’ maar deze heeft heel veel kritiek opgeroepen (ze pakt bijvoorbeeld heel ongunstig uit voor mantelzorgers en studenten die om andere redenen langer bezig zijn), en is uiteindelijk in nader overleg van tafel verdwenen. Maar daarmee zijn de problemen niet voorbij. Zhi Hao: ‘Als studenten zijn we natuurlijk blij dat de langstudeerboete verdwenen is maar we bekijken de begroting niet alleen als student.’ Maarten: ‘De bezuiniging die daarmee moest worden bereikt is ingeboekt en de vraag is nu waar Den Haag het geld vandaan haalt dat eigenlijk uit de langstudeerboete zou komen. Dat weten ze in Den Haag nog niet en dat is dus ook onduidelijk voor Windesheim. Een deel van de bezuiniging op onderwijs is bijvoorbeeld bij de zorg terechtgekomen. Maar een deel ligt er nog en niemand weet hoe het gaat uitpakken.
Aantal studenten zal dalen
En dan is er nog een andere, een meer sluipende, demografische factor: de groei van de Nederlandse bevolking is bijna nul, en dat betekent dat het aantal studenten langzaam maar zeker zal gaan dalen, te beginnen bij hogescholen in de regio’s die last hebben van dalende aantallen inwoners. En aangezien de financiering van het hoger onderwijs voor een groot deel gebaseerd is op de studentenaantallen, zal dat leiden tot een daling van de budgetten. Niet elke hogeschool zal daar even veel last van hebben; die in de Randstad minder, maar hogescholen in Noord, Oost en Zuid-Nederland merken dat nu al. Dat die ontwikkeling invloed heeft op de budgetten, is begrijpelijk. Minder studenten betekent dat je minder medewerkers nodig hebt. Daarbij is standaard afgesproken dat die daling met een ‘vertraging’ van twee jaar wordt doorberekent, zodat een hogeschool de tijd krijgt om zijn begroting aan te passen.
Sluiten kleine opleidingen
Maar er zal op een gegeven moment gekozen moeten worden. Hogescholen hebben een belangrijke regionale functie, zowel wat betreft onderwijs als het bedienen van de arbeidsmarkt. Het sluiten van (verlieslatende) kleine opleidingen kan daardoor grote (regionale) gevolgen hebben. Den Haag erkent de cruciale functie van de hogescholen en hogescholen zullen het sluiten van concrete opleidingen pas in het uiterste geval overwegen. Maar als de bezuinigingen de komende jaren doorgaan, kunnen hogescholen gedwongen worden om daar serieus naar te gaan kijken. Hierop vooruitlopend praten sommige opleidingen al over nauwer samenwerken, en wordt er ook op nationaal niveau gekeken naar mogelijkheden.
Tijdelijke contracten
Windesheim wil de bezuinigingen voorlopig dus opvangen door een beroep te doen op de reserve maar daarnaast wordt er wel degelijk kritisch gekeken naar álle uitgaven. Loonkosten vormen nu eenmaal het grootste deel van de begroting, dus is het niet meer dan logisch en onvermijdelijk dat vooral daar naar gekeken wordt. In de praktijk betekent dit dat het aantal externen teruggebracht wordt en dat tijdelijke contracten niet langer vanzelfsprekend worden verlengd. Een dergelijk besluit is niet aangenaam en kan extra zuur zijn wanneer andere opleidingen nog vacatures uitschrijven.
Maarten: ‘Halverwege januari zijn alle medewerkers geïnformeerd over de situatie de komende jaren en er zijn goede gesprekken gevoerd door de domeindirecteuren met de mensen om wie het gaat. Zoals op Windesheim gebruikelijk wordt goed gekeken naar de mogelijkheid van een andere functie binnen de organisatie, of anders het op een nette manier begeleiden naar ander werk. De docenten die ik hierover heb gesproken, weten natuurlijk wat er speelt en weten van elkaars situatie. Daar zijn ze heel open over. Maar er kunnen zich natuurlijk situaties voordoen waarbij zo’n besluit pijnlijk is.’ Zhi Hao: ‘Windesheim is een goede werkgever, en wil dat blijven. Vroeger ging het vrijwel automatisch van een tijdelijk naar een vast contract, nu wordt daar op een andere manier naar gekeken.’
Problemen met stroomvoorziening
De CMR heeft onlangs ingestemd met de begroting voor 2025. Zhi Hao: ‘We hadden wel nog een opmerking bij de nieuwbouwplannen in Almere, die pas vanaf 2026 op de begroting zal komen te staan. Dat gaat veel geld kosten, maar het écht spannende, en daarover hebben we het College een brief gestuurd, is dat er geen harde garantie is dat er ook direct stroom geleverd zal worden. Almere heeft problemen met de stroomvoorziening….’
Maarten: ‘… zoals veel gemeenten in Nederland. En op rijksniveau is beslist dat scholen géén voorrang hebben. Die stroom is dus niet honderd procent zeker. Maar we hebben het er met deskundigen over gehad en die zeggen dat het al met al verstandiger is om de bouw niet uit te stellen.’
Geen reservepotjes
Maar zal het goedkeuren van de begroting 2026 net zo vlotjes gaan? Zhi Hao: ‘Dit voorjaar komt de Kadernota. Daarin worden de grote lijnen vastgelegd. Dan zal het duidelijker worden en dan volgt in het najaar de begroting 2026. Dan wordt het spannend. Maar tot nu toe hebben we steeds goede gesprekken gehad met het CvB. Dat houdt ons goed op de hoogte.’ Maarten: ‘Misschien is het goed te vermelden dat Windesheim geen “reservepotjes” kent. Het is niet zo dat overal tien procent, of zoiets, bovenop wordt begroot voor noodgevallen. Maar er is wel veilig begroot. Een tegenvaller hoeft niet gelijk een probleem te worden.’ Zhi Hao: ‘Als het met een domein minder gaat, is het de taak van heel Windesheim om dat probleem aan te pakken.’
Maarten en Zhi Hao houden namens de CMR de vinger aan de pols van de begroting. Is dat nu leuk, al die cijfertjes? Daarover zijn zij het helemaal eens: ‘Jazeker! je leert echt heel veel!’ Maarten en Zhi Hao: ‘Als gewone student volg je braaf je lessen en haal je je diploma, maar door dit erbij te doen weet je wat er allemaal speelt binnen een hogeschool en dat vinden wij prachtig. Dat past natuurlijk ook bij onze studie. Het is mooi om te zien hoeveel er wel niet speelt en hoe de kwaliteit hier wordt gewaarborgd. En het is mooi om daar op deze manier een kleine bijdrage aan te leveren.’ Maarten: ‘Je komt ook overal, en spreekt met iedereen, dat is echt heel leerzaam. De tijdsinvestering is heel wisselend. Mensen vragen wel: O, dan ga je zeker ook langer over je studie doen? Maar voor ons allebei geldt dat dat niét het geval is. We studeren keurig op tijd af.’
tekst: Marcel Hulspas
foto: Stefan Lucassen
illustraties: Judy Ballast
